Przysłowia ludowe wywodzą się z tradycji ludowej i są mądrością naszego narodu oraz częścią naszej kultury. Towarzyszą nam od najdawniejszych czasów i wywodzą się z różnych dziedzin kultury. Zachowana ludowa mądrość w przysłowiach wywodzi się m.in. z dawnych wierzeń, zabobonów, obyczajowości. Powstawały one przez obserwację życia, zjawisk pogodowych w tym pór roku. Przysłowie może być przestrogą, pouczeniem, nakazem, zakazem, które posiada sens moralny.

Dawniej  kiedy nie mieliśmy jeszcze telewizorów i prognozy pogody  ludzie również musieli rozplanować prace w polu. Rolnicy, pasterze, ogrodnicy ratowali się wypracowanymi przez wieki metodami, które pomagały im w przewidywaniu pogody nie tylko na kilka dni a nawet na cały rok.

Przysłowia jako przepowiednie pogody odzwierciedlają stan pogody w danym okresie lub prognozują pogodę opartą na danych. Meteorologia ludowa, przepowiada pogodę za pomocą zdań czy przysłów ludowych.

Przed nami miesiąc maj, niewątpliwie że jest jednym z najpiękniejszych  miesięcy w całym roku. W tym czasie  przyroda  może nadrobić wszelkie zaległości budząc się do życia.  Maj jest dość ciepłym miesiącem, ale zdarzają się również przymrozki.Przymrozki majowe zawdzięczamy trzem ogrodnikom i "Zimnej Zośce".  Właśnie wtedy od 12 do 15 maja panują najchłodniejsze majowe dni.

„Pankracy, Serwacy i Bonifacy

chłodem się znaczą i zwykle płaczą”

Ludowa tradycja mówi ze polowa  maja powinna być zimna, deszczowa, a nawet mroźna.  Tutaj mamy na myśli tzw. „zimnych ogrodników” i „Zimną Zośkę”. Według wierzeń ludowych, kiedy zimna Zośka będzie zimna i deszczowa – to do jesieni nie powinniśmy się obawiać już żadnych  przymrozków.

„Za świętą Zofiją pola w kłos wybiją”

Ogrodnicy wiedzą, że ludowe przysłowia należy traktować poważnie.  Warto więc chronić rośliny w gruncie bo nawet lekko uszkodzone  przez mróz, trudno się regenerują. Potem słabiej rosną i kwitną, a także owocują z opóźnieniem.

„Pankracy, Serwacy, Bonifacy:

źli na ogród chłopacy”

Potwierdzone naukowo!!!

To właśnie kaprys majowej pogody, który niesie ze sobą to kilkudniowe ochłodzenie w postaci spóźnionych wiosennych  przymrozków  znany   jest  nam już od bardzo  wielu lat. Ponadto opiera się na faktycznie  poczynionych obserwacjach przyrody  nie tylko naszych przodków ale również naukowców (100 lat badań meteorologicznych prowadzonych przez Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego potwierdza prawdopodobieństwo załamania pogody między 10 a 17 maja). A dzieje się to za sprawą zmiany cyrkulacji atmosferycznej kiedy to wyż baryczny zostaje zastępowany przez niż niosący polarne powietrze jako ostatni podmuch zimy nad całą środkową i wschodnią  Europę. W tym przypadku przekazywana z pokolenia na pokolenie, ludowa mądrość także współcześnie może być źródłem trafnych pogodowych prognoz.

„Zimni ogrodnicy”  i „Zimna Zośka”

Kim naprawdę byli i co o nich wiemy?

Tak naprawdę  owi zimni ogrodnicy czyli św. Pankracy, św. Serwacy i św. Bonifacy oraz zimna św. Zośka poza swoją świętością nie mają ze sobą nic wspólnego. Tym bardziej iż  święci właściwie nie mają również nic wspólnego z owym zjawiskiem klimatycznym. Zostało ono przypisane do  wspominanych w tym czasie w kalendarzu liturgicznym patronów dokładnie wtedy  kiedy przychodzą ostatnie tradycyjne majowe przymrozki.

 12 maj

„Pankracy, Serwacy i Bonifacy

dla drzew wielcy niedobracy”

Pankracy - Greckie imię znaczy tyle, co „ten, który ma wszystko”. Święty o którego życiu dowiadujemy się najwięcej z przekazywanych z pokolenia na pokolenie ustnych wiadomości. Prognozuje się że urodził się  około 290 roku we  Frygii dokładnie w Azji Mniejszej. Osierocony we wczesnym dzieciństwie wychowywał się u wuja w wierze chrześcijańskiej. Kiedy skończył 13 lat właśnie z wujem udał się do Rzymu i tam dzięki majątku odziedziczonemu po ojcu starał się ulżyć niedoli prześladowanym chrześcijanom. Pomagał zwłaszcza tym,  którzy za wiarę trafiali do więzienia. Pankracy  poprzez zdradę został  uwięziony. Panujący obecnie Cesarz Dioklecjan próbował  odwieść  Pankracego od swojej wiary jednak bezskutecznie czego efektem było skazanie chłopca na śmierć. Pankracego stracili publicznie 12 maja 304 r. a  jego zwłoki zostały rzucone psom na pożarcie. Jego ciało ostatecznie trafiło do katakumb przy Via Aurelia, gdzie zostało pochowane.

Jest patronem przystępujących do Pierwszej Komunii Świętej oraz opiekunem młodych kwiatów i roślin.

13 maj

„Jak się rozsierdzi Serwacy,

to wszystko zmrozi i  przeinaczy”

Serwacy - Łacińskie imię oznaczające dokładnie „tego, który został zbawiony”. Święty pochodzący prawdopodobnie z Armenii. Był biskupem w Tongres (Belgia) po 345 roku. Czciciel Najświętszej Maryi Panny, który dla jej czci ufundował i poświęcił kościoły w Tongres i w Maastricht. Przyjmuje się że data jego śmierci przypada na 13 maja 384 roku i jak podaje jedna z  legend, że zginął śmiercią męczeńską. Pierwszy biskup Belgii.

Jest patronem osób cierpiących na reumatyzm, gorączkę, patron od  urodzaju, orędownik w czasie przymrozków. W ludowej tradycji  św. Serwacy  jest jednym z "zimnych ogrodników".

14 maj

„Przed Pankracym nie ma lata,

po Bonifacym mróz ulata”

Bonifacy - Łacińskie imię oznaczające „czyniącego dobro”. Bonifacy z Tarsu prawdopodobnie urodził się w Rzymie w III wieku. Udał się do Tarsu w Cylicji (obecnie Turcja) z polecenia bogatej rzymianki aby odnaleźć tam relikwie męczenników. Był poganinem jednak za sprawą widoku chrześcijan, którzy byli wydawani na męki i śmierć za swoją wiarę nawrócił się na chrześcijaństwo. Z racji że przyznał się do tego publicznie jak głosi legenda został  poddany torturom po czym ścięty mieczem i utopiony we wrzącej słomie. Przyjmuje się że data jego śmierci przypada 14 maja na 305 r.

Ciało św. Bonifacego spoczywa w kościele obserwantów poświęconych św. Bonifacemu i św. Antoniemu w Warszawie na Czerniakowie za sprawą Marszałka Stanisław Herakliusza Lubomirskiego, który  w XVII wieku sprowadził je z Rzymu za zgodą papieża Innocentego XI. 14 maja w tym kościele obchodzony jest odpust.

Jest patronem klasztoru św. Bonifacego i Aleksego na Awentynie w Rzymie, patronem kawalerów oraz ludzi nawróconych.

15 maj 

,,Święta Zofija

kłosy rozwija”

Zofia - Greckie imię znaczy tyle, co "mądrość". Święta żyjąca w II wieku, mieszkająca w Rzymie za czasów panowania Hadriana I. Wdowa z trzema córkami o imionach cnót chrześcijańskich: Pistis, Elpis, Agape  (Wiara, Nadzieja, Miłość). Odmówiła złożenia ofiary bogini Dianie przez co jej nieletnie córki poddano mękom na jej oczach. Mimo to  nie załamało to matki, która nawet gdy cierpiała zachęcała je do wytrwałości. Po śmierci swoich córek św. Zofia pomimo iż została pozostawiona przy życiu za  swoje męstwo, jak podaje legenda zmarła z rozpaczy na ich grobie.

Św. Zofia to patronka matek, wdów. Wzywana jest w niedoli a także w przypadku szkód wyrządzonych przez późne przymrozki (zjawisko klimatyczne „Zimna Zośka”).

Zimni ogrodnicy wraz z "Zimną Zośką" to ostatnie dni kiedy wiosenne majowe przymrozki nie powinny zaszkodzić już roślinom. A jak w tym roku zachowają się i co przyniosą zimni ogrodnicy i "Zimna Zośka?

Ewelina Czarnik, dn. 17.04.2019 r.

Źródło:

1. Bystoń J.1933. Przysłowia Polskie. Wyd. Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności
2. Biblia-swieci.pl, http://biblia-swieci.pl/index.html
3. Rolniczy Magazyn Elektroniczny, https://rme.cbr.net.pl/index.php
4. Aleteia, https://pl.aleteia.org/